De ontwikkelingstaken die kinderen te doorlopen hebben per leeftijdsfase verschilt. Zo is de wereld van het jonge kind gericht op de ouders, maar de wereld van oudere kinderen richt zich steeds meer op de buitenwereld. Dit maakt ook dat kinderen in verschillende leeftijdsfasen met gescheiden ouders verschillende behoeften hebben.
In deze blog over scheiden met een peuter of kleuter geef ik allereerst uitleg over de ontwikkeling van het jonge kind. Hoewel een kind in deze leeftijd al zelfstandiger wordt is ‘hechting’ nog steeds een belangrijk thema. Hier sta ik daarom nog even bij stil. Vervolgens zoom ik in op de effecten van een scheiding op kinderen van 2 tot 6 jaar, waarbij ik inga op de risico’s die een scheiding met zich meebrengt voor dit jonge kind.
Uiteindelijk wil je natuurlijk weten welke beschermende factoren nodig zijn om de risico’s het hoofd te bieden. Ik weet namelijk: elke ouder wil dat zijn of haar kind zo goed, gelukkig en veilig mogelijk kan opgroeien en ontwikkelen. Daarom geef ik aan wat je kindje nodig heeft van jou en de andere ouder en hoe je je kind kunt steunen rondom de scheiding. Aan het einde van deze blog heb ik alles wat je kunt doen voor je peuter of kleuter in en na de scheiding nog even op een rijtje gezet.
Heb je (ook) een kind in een andere leeftijdsfase? Lees dan naast deze blog over scheiden met een peuter of kleuter ook deze blogs: Scheiden met een baby of dreumes en Scheiden met schoolgaande kinderen.
Daar waar een baby of dreumes nog volledig gericht is op de ouders, richt de peuter en kleuter zijn blik al meer naar buiten. Langzaam komen ze los van jou als ouder. Ze worden wat zelfstandiger: eten zelf, worden zindelijk, kunnen woorden geven aan wat ze willen en nodig hebben en ze roepen niet zelden: “Zelf doen!”.
Dit leidt overigens niet zelden tot frustraties, want hoewel ze steeds meer zelf willen gaan doen, lukt natuurlijk nog niet alles zelfstandig. Hierdoor kan je kleintje veel emoties ervaren die hij nog niet kan reguleren. We spreken in deze fase vaak over ‘peuterpubertijd’. In deze fase krijgen veel kinderen te maken met driftbuien en woedeaanvallen.
Peuters en kleuters beheersen de taal steeds beter en beginnen naast en met andere kinderen te spelen. Ze zullen speelgoed meer gaan delen met leeftijdsgenootjes. Ook gaan ze spelletjes spelen als verstoppertje en fantasieverhalen uitbeelden. Ze kunnen ook steeds vaker en langer zelfstandig spelen – los van de ouders.
Ook op deze jonge leeftijd – net als bij baby’s en dreumesen – is de gehechtheidsrelatie met jou als ouder en andere hechtingsfiguren belangrijk voor een gezonde ontwikkeling van je kind. De relatie die je met je kindje opbouwt, is essentieel om je kind een gevoel van veiligheid en vertrouwen te laten ervaren in jou als ouder. De manier waarop een jong kind gehecht is vormt een blauwdruk voor de rest van zijn leven.
Sensitiviteit, continuïteit en inlevingsvermogen zijn erg belangrijk voor de ontwikkeling van je kind. (Deze termen leg ik uitgebreid uit in de blog over baby’s en dreumesen.) Kinderen die veilig gehecht zijn ontwikkelen basisvertrouwen, basisveiligheid en zoeken de nabijheid van personen aan wie ze gehecht zijn. Hiermee wordt bedoeld dat kinderen zich vrij voelen om de wereld te ontdekken, ze ervaren de wereld als een fijne, veilige plek én het kind heeft vertrouwen dat hij kan terugvallen op zijn hechtingsfiguur als hij bijvoorbeeld valt, verdrietig is of iets niet lukt. Hierdoor durft je peuter of kleuter de wereld te ontdekken en te experimenteren met nieuwe dingen.
Zelfvertrouwen hebben, het kunnen tonen en reguleren van emoties, veerkrachtig zijn en verbanden kunnen leggen tussen acties en reacties van mensen zijn het resultaat van onder andere een veilige hechting.
Het concept scheiding zal je peuter of kleuter nog vreemd zijn. Het is te abstract, maar je kind voelt de onrust en verandering van sfeer haarfijn aan. Een peuter of kleuter neemt emoties van een ouder dan ook makkelijk over. Als papa of mama veel huilt of gespannen is, reageert een kind hier sterk op. Peuters en kleuters kunnen de tijd ook nog niet goed overzien. Een omgangsregeling is dan ook nog vrij abstract voor kinderen in deze leeftijdscategorie. Dit kan veel onzekerheid en onduidelijkheid teweeg brengen.
Je peuter of kleuter kan wisselstress ervaren. De overgang van het ene naar het andere huis verloopt spanningsvol. Is er een ouder die de meeste zorg biedt aan het kind? Dan kan je kind het moeilijk vinden om afscheid te nemen van deze ouder. Dit zegt niets over of je kind het fijn heeft bij de andere ouder. Het is vooral lastig om de ouder ‘achter te laten’.
Peuters en kleuters kunnen zich na een scheiding verward voelen. Er is veel veranderd, maar ze begrijpen het allemaal ook nog niet goed. Ze kunnen verlatingsangst ontwikkelen, omdat ze opeens een ouder moeten missen die ze voorheen dagelijks zagen. Deze onrust kan zich bij peuters en kleuters zowel lichamelijk uiten – denk aan buikpijn, hangerig worden of slechter eten en slapen – als in een terugval van hun ontwikkeling. Zo kan een kind dat zindelijk was weer in bed gaan plassen, je kindje kan weer gevoerd willen worden of een terugval in spraak laten zien.
Peuters en kleuters betrekken nog erg veel van wat er om hen heen gebeurt op zichzelf. In deze leeftijdsfase kunnen kinderen vaak denken dat de scheiding hun schuld is. “Als ik liever was geweest, dan..” of “Als ik niet zo veel boos was geweest..”. Schuldgevoelens kunnen voor veel onrust zorgen. Doordat ze niet alles begrijpen, kunnen ze soms dingen gaan aanvullen met hun eigen fantasie.
Hoe je kind reageert op de scheiding en de veranderingen is niet te voorspellen. Het ene kind is heel verdrietig en wordt aanhankelijk, het andere kind legt het makkelijker naast zich neer en weer een ander kind is vooral veel gefrustreerd en boos.
Hierbij valt op dat sommige kinderen afreageren op de buitenwereld: veel boos zijn, dingen stuk willen maken en schelden en schreeuwen. Andere kinderen slaan meer naar binnen: worden somber en stil, praten minder en trekken zich terug in hun schulpje. Hierbij geldt: er is geen goed of slecht in hoe een kind reageert. Het is heel erg afhankelijk van het karakter van jouw kind.
De volgende elf handvatten kunnen jou richting en houvast bieden.
Het is belangrijk om woorden te geven aan de scheiding, maar houd het simpel. Treed niet teveel in detail, want daar kan je kindje niet veel mee. Vertel bijvoorbeeld dat papa en mama niet meer verliefd zijn en niet meer samen zullen zijn. Leg ook uit wat dit concreet betekent:
“Dit betekent dat je in twee huizen gaat wonen. Een huis bij mama en huis bij papa.” Naast veranderingen is het ook belangrijk om te vertellen wat hetzelfde blijft: “Opa en oma blijven oppassen en je knuffel gaat altijd met je mee, waar je ook bent.”
Een omgangsregeling kun je kort uitleggen aan je kind, maar de wisselingen an sich kun je het beste 1 of 2 dagen van tevoren aankondigen. Langer kan dit jonge kind nog niet goed overzien. In de kleuterleeftijd kun je beginnen met een simpel planbord met picto’s: geef aan welke dagen je kleuter bij papa is en welke dagen bij mama, maar ook wanneer je kindje naar de crèche gaat. Zelf vind ik dit planbord geweldig. Het is een investering, maar je hebt er jaren plezier van.
Het kan best zijn dat je kind veel vragen blijft stellen. Ook vragen waarvan jij denkt: “Dit weet je nu toch wel?”. Probeer telkens met geduld te blijven uitleggen hoe het zit. Erken ook de gevoelens die je kind hierbij kan hebben. “Mama woont nu in een ander huis en je bent nu om en om bij papa en mama. Ik begrijp dat dat verwarrend kan zijn en niet leuk.”
Meer lezen over praten met je kinderen over de scheiding? Lees ook deze 9 tips.
Jouw peuter of kleuter heeft duidelijkheid nodig van jou over de scheiding. Soms vinden ouders het zielig voor hun kind als ze ‘heel hard’ zijn. Bijvoorbeeld als een kind de wens uitspreekt dat papa en mama weer samenkomen. Een reactie die het antwoord in het midden laat is niet helpend voor je kindje. Reageer door de wens te erkennen, begrip te tonen en breng vervolgens de realiteit in. Dat kan als volgt:
“Ik begrijp heel goed dat je het liefste zou willen dat papa en mama weer samenkomen. Het is ook heel erg wennen. En je zou liever samen weer in één huis wonen. Papa en mama zijn alleen niet meer verliefd en zullen dat ook niet meer worden. We houden dus twee huizen, maar we kunnen wel samen kijken hoe we de wisselingen tussen ons zo fijn mogelijk kunnen maken.”
Voor jouw peuter of kleuter blijft jouw ex-partner altijd zijn papa of mama. Hoewel er als ex-partners spanningen kunnen zijn tussen jullie is het belangrijk een duidelijk onderscheid te maken met het ouderschap. Je wilt namelijk niet dat conflicten zich uit de partnerrelatie zich vastzetten in jullie relatie als ouders. Dit onderscheid kun je onderstrepen door ervoor te kiezen de andere ouder altijd als ‘papa of mama’ te blijven aanduiden naar je kind. Hiermee bevestig je ook de positie van de andere ouder naar je kind.
Doordat peuters en kleuters een scheiding vaak op zichzelf kunnen betrekken – je wilt niet weten hoe vaak kinderen tegen mij in mijn werk binnen de jeugdzorg hebben gezegd dat ze dachten dat de scheiding hun schuld was – is het ontzettend belangrijk om je kindje te vertellen dat het niet zijn schuld is. Dit is niet een boodschap die eenmalig moet worden aangegeven. Herhaling is wenselijk.
Als ouders uitleggen aan een klein kind dat ze niet meer van elkaar houden en uit elkaar gaan, kan een kind denken dat de liefde voor hem ook over kan gaan. Je kunt je voorstellen dat dit beangstigend kan zijn voor een peuter of kleuter. Kinderen begrijpen de contexten van relaties nog niet goed en kunnen hierin zaken door elkaar halen. Leg dus altijd uit: “Papa en mama zijn niet meer verliefd op elkaar, maar wij zullen altijd van jou houden. Dat kan nooit op houden, want jij bent ons kind.”
Het is belangrijk om je kind buiten eventuele conflicten en ruzies te houden. Kinderen ervaren namelijk enorm veel spanning als zij hiervan getuige zijn. Denk niet dat wanneer je kindje in bed ligt, hij een ruzie niet meekrijgt: kinderen horen veel meer dan je denkt. Onderhoud op positieve wijze contact met elkaar in het bijzijn van jullie kind. Zorg ervoor dat je conflicten en moeilijke onderwerpen bespreekt op een moment dat jullie kind er niet bij is. Lukt dit jou of jullie niet? Zoek hier vooral hulp bij.
Hoewel je zelf vol zit met je eigen emoties en je deze waarschijnlijk met moeite kunt reguleren – en soms gewoon niet – is het belangrijk dat je ruimte kan geven aan alle emoties die je kind beleefd rondom de scheiding. Jouw kind kan al deze gevoelens namelijk niet zelf reguleren. Je kind heeft jouw zogeheten ‘co-regulatie’ nodig.
Het is daarom belangrijk dat jij goed voor jezelf zorgt, je eigen emoties kunt reguleren, zodat je rustiger bent en beschikbaar kunt zijn voor je kind als het nodig is. Denk niet dat tijd alle wonden heelt. Proactief aan de slag gaan met je eigen persoonlijke proces na de scheiding kan je heel veel tijd, zorgen en sombere periodes besparen.
Een ‘week op week af regeling’ is net als voor baby’s en peuters nog niet passend voor peuters en kleuters. Te lang één van de ouders moeten missen is niet goed met het oog op veilige hechting. Er zijn minder wissels nodig dan voor een baby na een scheiding – waarbij vier á vijf dagen wel de max is dat je kindje de andere ouder niet ziet – maar kijk goed naar jullie kindje zijn behoefte hierin. Wissel dus om de paar dagen.
Ook voor kinderen in deze leeftijdscategorie geldt – net als voor baby’s en dreumesen – dat een duidelijke dag- en nachtstructuur fijn is. Het kind heeft behoefte aan regelmaat en voorspelbaarheid. Vaste ritmes en rituelen die beide ouders hanteren zijn erg helpend. Denk ook aan een vaste knuffel die steeds meegaat met je kind.
Peuters en kleuters hebben baat bij duidelijke regels en grenzen en dat deze consequent gehanteerd worden. Wist je dat het bieden van kaders en grenzen je kind veiligheid biedt? Dit zorgt namelijk voor voorspelbaarheid en je kind weet wat het van je kan verwachten. Voor elk jonge kind is dit belangrijk, maar bij een kind in scheiding is dit nog meer van belang.
Doordat je kind nog niet goed woorden kan geven aan hoe hij de scheiding beleefd, is het belangrijk je kind in de gaten te houden. Een terugval in de ontwikkeling, zoals bedplassen, hoort erbij, maar dit moet uiteindelijk wel weer overgaan. Geef op het Consultatiebureau vooral ook aan dat er een scheiding speelt. Mochten er signalen zijn die wel zorgelijk zijn, dan kun je samen bespreken of zij jullie kunnen verwijzen voor passende hulp.
Na het lezen van deze tips kun je je best overdonderd voelen. Voor jou zelf is de scheiding een enorme storm, je wordt misschien veelal overspoeld door emoties en dan moet je je kind hierin ook nog op de juiste manier begeleider. Dit is een hele zware dobber. Vraag daarom hulp aan je omgeving. Denk er eens over na:
Nog even op een rij wat je als ouder concreet kunt doen voor je baby of dreumes in en na een scheiding:
Kom je er niet uit en voel je dat je vast blijft zitten? Onderzoek voor jezelf of mijn aanbod aansluit bij jouw behoeften. Voel je welkom.
Geraadpleegde bronnen: Nederlands Jeugdinstituut en IMH Nederland.
In het Online Programma komen alle thema’s samen die er toe doen voor het proces na je scheiding. Van het scheidingsbesluit, jouw ouderschap en vriendschappen na scheiding tot weer gaan daten.
Scheidingstherapeut en oprichter van Vitaal na Scheiding. Ik zet al mijn opgedane kennis en kunde vanuit mijn jarenlange werkervaring met gescheiden ouders in om jou verder te helpen. Ik heb al honderden ouders mogen begeleiden bij dit proces.
Laagdrempelig aan de slag met je persoonlijke proces? Download voor slechts €27,- het 107 pagina tellende werkboek van Vitaal na Scheiding.
Meten is weten. Ze de eerste stap en vraag de gratis Pijlermeting aan. Zodat jij ziet waar jij op dit moment staat in je proces na de scheiding.
Om de beste ervaringen te bieden, gebruiken wij technologieën zoals cookies om informatie over je apparaat op te slaan en/of te raadplegen. Door in te stemmen met deze technologieën kunnen wij gegevens zoals surfgedrag of unieke ID's op deze site verwerken. Als je geen toestemming geeft of jouw toestemming intrekt, kan dit een nadelige invloed hebben op bepaalde functies en mogelijkheden.
Meet waar jij staat in je proces na je scheiding met deze gratis Pijlermeting.
Ik schrijf me hierbij automatisch in voor de mailinglijst, waarvoor ik mij altijd weer kan afmelden.
Meet waar jij staat in je proces na je scheiding met deze gratis Pijlermeting.
Ik schrijf me hierbij automatisch in voor de mailinglijst, waarvoor ik mij altijd weer kan afmelden.